– Հարավսլավիայից բերել եք Ձեր հրատարակած երեք գրքերը։ Որո՞նք են դրանք։
– Պետք է ասեմ, որ անցյալ տարի եւս երկու գիրք եմ հրատարակել Հարավսլավիայում։ Այս տարի հաջողվեց հրատարակել երեք գիրք՝ «Բալկանյան կրակների միջով» (որն ի դեպ, իմ հեղինակային գիրքն է),
Հովհաննես Թումանյանի «Հեքիաթները» եւ «Հայոց Մեծ Եղեռնը»։ Ասեմ, որ վերջին երկու գրքերը ինքս եմ կազմել եւ առաջաբանը գրել, իսկ Թումանյանի «Հեքիաթները» պատկերազարդել է ճանաչված գեղանկարիչ Անատոլի Գրիգորյանը։
– 11 ամիսների ընթացքում, անշուշտ, ականատես եք եղել ռազմական իրադարձություններին։ Փորձեք ներկայացնել Ձեր տեսածը:
– Թեեւ մինչ այդ մի քանի անգամ եղել եմ ազգամիջյան ընդհարումների շիկացած այդ գոտում, սակայն այս անգամ ես առիթ ունեցա այցելել Սերբական Հանրապետություն, որտեղ կյանքի ու մահու պայքար էր մղվում հանուն անկախության եւ ինքնահաստատման։ Իհարկե, անմոռաց է Սանսկի Մոստ քաղաքում կազմակերպված «Շուշնյար» գրական-գեղարվեստական փառատոնը, որին մասնակցելու հրավեր էի ստացել նաեւ ես։ Փառատոնում գրական մրցանակ շնորհվեց Սերբական Հանրապետության փոխնախագահ Նիկոլա Կոլեւիչին, որը մասնագիտությամբ գրականագետ է, դոկտոր։ Նրան մրցանակ շնորհվեց իր «Հայրենասիրական թեմաներ» գրքի համար։
– Ինչպիսի՞ն են տպավորությունները ուղեւորությունից:
– Ճանապարհներին անվերջ տեսնում էի քանդված օջախներ, այրված տներ, որբացած երեխաներ, թափառող քարավաններ, իրենց պապենական օջախներից վտարված սերբեր: Սերբական Հանրապետությունն էլ Բալկանյան Արցախն է։ Եվ այդ առումով սերբերը մեր ցավերին հաղորդակից են։
– Ավելի, քան 20 տարի Դուք Ձեզ նվիրել եք հայ-սերբական մշակութային առնչությունների, ինչպես նաեւ սերբահայ գաղթօջախի ուսումնասիրման շնորհակալ, բայց եւ դժվարին գործին: Արդյունքները շոշափելի՞ են։
– Այո: Դա դժվարին, բարդ եւ աշխատատար բնագավառ է, որը մեր ժողովրդի մշակույթի համար երկար ժամանակ գրեթե անապատ է եղել։ 20 տարի առաջ փորձել եմ շունչ ու ոգի հաղորդել մեր գրականության մեջ սակավ հայտնի փաստերին։ Այդ տարիների ընթացքում մեծ քանակությամբ արժեքավոր եւ հազվագյուտ նյութեր եմ հավաքել, որոնք վերաբերում են հայ-սերբական մշակութային առնչություններին։
– Հատկապես ո՞րը կառանձնացնեիք այդ նյութերից։
– Որպես գաղտնիք առաջինը «Առավոտին» պիտի հայտնեմ, որ 93-ին Բելգրադում հայտնաբերել եմ հայագիր երեք տապանաքար եւ լուրջ ուսումնասիրություններից հետո հանգել եմ այն կարծիքին, որ դրանք այն բելգրադահայերն էին, որոնք ժամանակին գաղթել են Նախիջեւանից եւ Վանից։ Ինձ հաջողվել է վերծանել տապանաքարերի արձանագրություններն ու որոշել տարեթվերը։
– Իսկ ի՞նչ կասեք Հարավսլավիայի հայ գաղթօջախի մասին։
– Այսօր շուրջ 250 հայ է ապրում Հարավսլավիայում։ Նրանք հիմնականում կենտրոնացված են Բելգրադում եւ Վրնյաչկա Բանյայում։ Ցավոք պետք է նշեմ, որ չունեն ոչ դպրոց, ոչ էլ եկեղեցի եւ ոչ էլ մշակույթի տուն։ 1930-40– ական թվականներին հայերն իրենց միջոցներով գնել էին մի փոքրիկ տուն եւ այն կոչել «Հայկական տուն»։
– Բելգրադահայերից հատկապես ո՞ւմ կառանձնացնեիք:
– Բելգրադահայ ճանաչված նկարիչ Միոդրագ Վարդապետյանին, որի նախաձեռնությամբ վերջերս տասնամյակների ընդմիջումից հետո, կրկին իր գործունեությունը սկսեց Հարավսլավիայի Հայոց Միությունը, որը նպատակ ունի ազգանպաստ իր գործունեությամբ տեղի հայերին կապել Մայր Հայրենիքի հետ։
– Վերջում փորձեք ներկայացնել Ձեր գրական գործունեությունը։
– Գրում եմ ակնարկներ, հրապարակախոսական հոդվածներ, ճամփորդական նոթեր։ Առաջիկայում մտադիր եմ վերջին ճամփորդական նոթերս ամփոփել ուղեգրությունների իմ նոր գրքում։ Ասեմ նաեւ, որ ավելի քան 10 տարի զբաղվում եմ թարգմանական գործունեությամբ, հայ ընթերցողին ներկայացնում սերբական գրականության ընտիր էջեր։ Դա, ինչ խոսք, եւս ամրակուռ մի կամուրջ է, որ մերձեցնում է մեր ժողովուրդներին։
Հարցազրույցը վարեց՝ Սարո ԳՅՈԴԱԿՅԱՆԸ
