Արդեն երկու ամիս է՝ ջրասուզորդների հետազոտական խումբը, որի կազմում են Արտակ Էլմասակյանը, Ռաֆայել Մկրտչյանը, հանրային հեռուստառադիոընկերության լրագրող Աննա Մարտիկյանն ու կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Իվան Գաբրիելյանը ակնադիտական հետազոտություններ են անցկացնում Սևանա լճի հատակում:
Aravot.am-ի հետ զրույցում Աննա Մարտիկյանն ասաց, որ Սևանը «էքստրեմալ դայվինգի»՝ ստորջրյա զբոսաշրջության առումով մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում: Այն աշխարհում քաղցրահամ ջուր ունեցող երկրորդ բարձրադիր լիճն է՝ Հարավային Ամերիկայի Տիտիկակայից հետո: Սևանն աչքի է ընկնում թթվածնի սակավությամբ:
Ըստ մեր զրուցակցի, այն գրավում է աշխարհի տարբեր երկրների էքստրեմալ դայվինգի սիրահարներին, սակայն նրանցից շատերը մեծ դժվարությամբ են դիմանում թթվածնի սակավությանը, նույնիսկ մահվան դեպքեր են գրանցվել: Վերջին տարիներին ուկրաինացի մի պրոֆեսիոնալ «դայվեր»՝ ջրասուզորդ է մահացել:
Աննա Մարտիկյանը մեր զրույցում պատմեց, որ ջրասուզորդ Ռաֆայել Մկրտչյանի գլխավորությամբ իրենց կատարած ակնադիտական հետազոտությունների ընթացքում նախ փորձել են գտնել Սևանում երբևէ խորտակված ամենախոշոր նավը, սակայն Սևանի տակ պարբերաբար ի հայտ եկող ջրի ուժեղ հոսքերը թույլ չեն տվել հասնել նավին ու տարել են անհայտ ուղղությամբ:
Կարդացեք նաև
«Դուրս եկանք մի հետաքրքիր վայր, որը հնագույն բնակատեղի էր հիշեցնում. քարից կերտված տարաներ կային, որոնցում հնարավոր է հատիկավոր բույսեր են մանրել, ալյուր են աղացել կամ ձեթ են քամել հնագույն շրջանում: Հանդիպեցինք սարկոֆագ հիշեցնող քարից կերտվածքի: Շատ էին ժայռափոր քանդակներ հիշեցնող կերտվածքները, սալե պատեր հիշեցնող քարեր կային, որոնք ամենայն հավանականությամբ՝ եղել են պատեր, ժամանակին շրջվել են: Տեսանք նաև երկարությամբ ձգվող սալահատակներ ու կանոնավոր կտրվածքով սեպաձև ժայռափորվածքներ:
Չգիտենք այս ամենը մարդու ձեռքի գո՞րծ է, թե՞ մարդն ու բնությունը միասին են կերտել, այս ամեն ինչը ուսումնասիրման փուլում է և դեռ նեղ մասնագիտական հետազոտության կարիք ունեն: Հնագույն բնակավայր հիշեցնող տարածքը գտնվում է Արդանիշի հրվանդանի մոտ, Շորժայի հատվածում՝ 4-10 մետր խորության վրա: Ի դեպ, նշենք, որ Սևանի հատակին կողմնացույցը ճիշտ չի աշխատում միգուցե մագնիսական անոմալիաների պատճառով: Մեր հիմնական ուղեցույցը ջրասուզակների փորձառությունն էր:
Գնացինք նաև ավանդազրույցների հետևից, համաձայն որոնց Սևանա լճի մեկ այլ ափին՝ Բերդկունքի հատվածում, մոտ 3000-4000 տարի առաջ կառուցված ամրոցի ներքևում եղել է դեպի լճի հատակը տանող քարանձավ: Այդ քարանձավի մուտքը 2011 թվականին բացահայտել էր ջրասուզակ Ռաֆայել Մկրտչյանը: Այս անգամ որոշեցինք հետազոտել, թե դեպի ո՞ ւր է տանում ստորջրյա քարանձավը: Հսկայական ժայռաբեկորները փակել էին մուտքը, մեզ հետ վերցրած սառցահատի օգնությամբ փորձեցինք բացել այն ու հետազոտել, բայց անհնար էր, ավելի հզոր տեխնիկա էր անհրաժեշտ: Քարանձավ չկարողացանք թափանցել, սակայն այդ հատվածից դեպի լճի հատակը ուղղահայաց իջնող երկրաբանական շերտերի մեջ հայտնաբերեցինք նախապատմական կենդանու գլխի ոսկոր: Հետազոտության համար մի փոքր հատված ենք դուրս բերել, հնարավոր չէր գլուխն ամբողջությամբ անվնաս ազատել դարերի հնությամբ շերտերից ու դուրս բերել:
Հայաստանում առաջին անգամ կատարեցինք նաև ստորջրյա բուսաբանական հետազոտություն. հավաքեցինք 10 տեսակի բարձրակարգ բույսեր ու ջրիմուռներ: Մեր հայտնաբերած բուսատեսակներից առաջինը, որը տեղ գտավ ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտի պահոցներում ու դարձավ թվով 189197-րդը, փաստորեն առաջինն էր, որը հանվել էր հենց լճի հատակից՝ 7 մետր խորությունից: Մենք փորձում ենք ուսումնասիրել մեր երկիրը և՛ երկրաբանական, և՛ հնագիտական, պատմական, կենսաբանական, բուսաբանական ու այլ ուղղություններով»:
Մեր զրուցակիցը նշում է, որ ամենամեծ հիմնախնդիրը լճի աղտոտվածության հետ մեկտեղ ձկնապաշարի կրիտիկական սակավությունն է: «Տասնյակ ժամեր լողալով տարբեր խորություններ Սևանա լճի տարբեր հատվածներում՝ երբևէ չեմ հանդիպել մեծ ձկների, հազվադեպ ինձ հանդիպող ձկներից ամենամեծը հազիվ կհասներ 10 սմ.-ի: Սևանի էկոհամակարգի խաթարման հետևանքով լճի հատակին ահավոր շատացել էին ֆիտոպլանկտոնները և զոոպլանկտոնները, որոնք պետք է կեր դառնային ձկներին: Փաստորեն ձկներ չլինելու պատճառով այդ մանր գոյացություններն էին պաշարել լճի հատակը՝ որոշ հատվածներում անհնարին դարձնելով տեսանելիությունը: Որոշ հատվածներում տեսանելիությունն անհնար էր դարձել նաև մեկ այլ պատճառով. լճի հատակին շատ էին նաև նեխած խեցգետինների ու ձկների մնացորդներով լքված ցանցերը: Մի որոշ ժամանակ ընդհատելով մեր հետազոտությունները՝ ամբողջ խմբով լճի հատակը մաքրեցինք մոտ 4 կիլոմետր ցանցերից: Սևանի հատակին քիչ չէր նաև թափված կենցաղային աղբը, ընդհուպ անվադող կար», -մտահոգված պատմում է Աննա Մարտիկյանը:
Նա ասաց, որ իրենց ուժերով ու ֆինանսական միջոցներով նախաձեռնած այս հետազոտությունները կշարունակեն նաև մյուս տարի:
Նունե ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ
